Dla każdego człowieka, a zwłaszcza Polaka, tym bardziej pozostającego na emigracji, groby swoich bliskich, które zlokalizowane są na nekropoliach w Polsce, powinny stanowić swoiste sacrum, trwały jako nienaruszalny pomnik upamiętnienia swoich bliskich oraz swoisty symbol ich rodowodu, łączności z Macierzą.
Jednakże niewiele osób świadomych jest tego, że dla wielu ta swoista świętość, w nomenklaturze prawniczej zwana prawem do grobu, w Polsce ulega co do zasady ekspirowaniu (wygaśnięciu) po upływie 20 lat liczonych od dnia pochówku. Innymi słowy, nienaruszalność i trwałość miejsca pochówku zarówno na cmentarzach komunalnych, jak i wyznaniowych może być przez zarządcę cmentarza zakłócona po upływie 20 lat liczonych od dnia pochówku, poprzez wydanie zgody osobie nieposiadającej wcześniej prawa do grobu w tym miejscu, celem pochowania tam zwłok innego „obcego” zmarłego spoza kręgu rodziny, bez uzyskania zgody osób bliskich zmarłego pierwotnie spoczywającego w tymże miejscu.
Wskazać wymaga, że stan techniczny grobu murowanego, czy też ziemnego nie odgrywa żadnej roli, albowiem pod względem formalno-prawnym jedynym determinantem uprawniającym zarządcę cmentarza, w praktyce gminną spółkę komunalną, bądź też proboszcza parafii, aby móc wykorzystać miejsce, na którym spoczywają bliscy, jest tylko i wyłącznie upływ rzeczonego terminu 20 lat liczonego od dnia pochówku. Jednakże można uchronić się po upływie lat 20 przed ponownym użyciem grobu do pochówku, jeżeli jakakolwiek osoba, w tym również spoza kręgu rodziny, zgłosi zastrzeżenie przeciw użyciu do ponownego pochówku i uiści stosowną opłatę, przewidzianą za pochowanie zwłok. Oczywiście omawianą opłatę można uiścić, a co jest wręcz wskazane, jeszcze przed upływem 20-letniego terminu. Tym samym można ustrzec się przed obawą ponownego wykorzystania miejsca pochówku swoich bliskich, uiszczając opłatę ustaloną przez zarządcę cmentarza, która zagwarantuje prolongatę terminu prawa do grobu o kolejne 20 lat. Należy podkreślić, iż jak wynika chociażby z linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, zarządca cmentarza nie ma obowiązku zawiadomienia osób bliskich zmarłego, że zamierza zawrzeć umowę z kimś innym na pochówek w miejscu, w którym dotychczas zlokalizowane było miejsce spoczynku bliskich.
Aby nie szerzyć niepokoju wśród Polonii kanadyjskiej, pragnę wyjaśnić, iż póki co stosunkowo niewiele zarządców cmentarzy decyduje się na skorzystanie z opisywanego uprawnienia, który statuowany jest w art. 7 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. W praktyce, dotychczas czynnikiem, który powodował ingerencję w miejsce pochówku przy spełnieniu wymogu 20 lat, był przede wszystkim stan techniczny i estetyczny grobu oraz częstokroć także atrakcyjność jego położenia, jednakże coraz częściej wielu zarządców cmentarzy z uwagi na brak miejsc na nowy pochówek w ramach terytorium cmentarzy, decyduje się na skorzystanie z uprawnienia, jakie umożliwia im wskazana ustawa. Gwoli wyjaśnienia należy wskazać, iż termin 20-letni wygaśnięcia prawa do grobu nie ma zastosowania do grobów murowanych przeznaczonych do pomieszczenia zwłok więcej niż jednej osoby, a także do chowania urn zawierających szczątki ludzkie powstałe w wyniku spopielenia zwłok. Precyzując, do grobów murowanych przeznaczonych do pochowania więcej niż jednych zwłok nie mają zastosowania ograniczenia dotyczące ponownego użycia grobu, a zatem członkowie rodziny uprawnieni do tego grobu nie tylko nie muszą po upływie 20 lat przedłużać tego prawa, ale także uiszczać ponownej opłaty. W tym wypadku zarządowi cmentarza nie przysługuje prawo dysponowania wolnymi miejscami w grobie murowanym ani przed, ani po upływie dwudziestu lat od pochowania, ani do pobierania kolejnej opłaty. Ponadto termin 20-letni wygaśnięcia praw do grobu nie ma zastosowania do grobów mających wartość pamiątek historycznych (ze względu na swą dawność lub osoby, które są w nich pochowane, lub zdarzenia, z którymi mają związek) albo wartość artystyczną, gdzie zakazane jest użycie miejsca spoczynku do ponownego pochówku. Na marginesie stwierdzić należy, że zarówno w ramach pierwotnej umowy dotyczącej pochówku z zarządcą cmentarza, jak i w ramach następczych umów przedłużających prawa do grobu dozwolone jest ustalenie terminów przekraczających 20-letni okres, przed upływem którego nie wolno użyć grobu do ponownego pochowania.
Reasumując, wspomnieć należy, że dobro prawne, jakim jest szacunek dla spokoju zmarłych, powoduje, że aby grób mógł zostać użyty do ponownego pochówku, szczątki poprzednio pochowanych zwłok lub nawet resztki trumny muszą być pochowane przez zarządcę cmentarza w innym miejscu wyznaczonym na obszarze tego samego cmentarza.
Mając powyższe na uwadze, w celu zachowania miejsca spoczynku i upamiętnienia swoich bliskich, należy z większą niż dotychczas aktywnością poczynić ustalenia, czy nie zachodzą okoliczności opisane w przedmiotowym artykule.

Autor: Adwokat Tomasz Międlar
Tel.+ 48 691-540-937
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Grupa Adwokacka adw. Tomasz Międlar & adw. B@artłomiej Tęczar z siedzibą w Strzyżowie (Woj. Podkarpackie),
ul. Przecławczyka 4/6,
38-100 Strzyżów;

Grupa Adwokacko–Radcowska adw. Tomasz Międlar & r.pr. Jakub Napora z siedzibą w Bochni (Woj. Małopolskie), ul.
Kazimierza Wielkiego 25,
32-700 Bochnia.

Źródła:
- Ustawa  o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 31 stycznia 1959 r. (Dz. U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687 z późń. zm),
- WyrokSądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010 r.,I CSK 66/10, LEX nr 738085,
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2016 r. , III CSK 84/15, LEX nr 1992040,
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia  3 grudnia 2010  r., I CSK 66/10 , LEX nr 738085 .